نقش رستم و مشکلاتی که هنوز در خَم یک کوچه اند - مجله سیاران

به گزارش خبرنگاران، هر چند در طول چند سال گذشته تا امروز خشکسالی و فرونشست زمین در محوطه های مختلف تاریخی به عنوان یک هشدار مطرح می شد، اما بعد از انتشار خبر انجام عملیات حفر چاه معوض در 200 متری نقش رستم آن هم بدونِ هیچ اجازه ای از میراث فرهنگی و در شرایط نگران نماینده خشکسالی در این منطقه، واکنش ها و توجه ها نسبت به شرایط این نوع از محوطه ها قدری بیشتر شدند.

هر چند این توجه ها هنوز آن قدر قدرتمند نیستند که بتوانند علاوه بر تملک کامل زمین های کشاورزی در اطراف محوطه ای تاریخی مانند نقش رستم، از بروز چنین حوادثی نیز جلوگیری نمایند، اما دست کم با انتشار خبر حفر چاه بدون مجوز میراث فرهنگی، این دستگاه متولی همه کوشش خود را کرد تا به سرعت جلو این کار را که یک هفته از شروع آن می گذشت، بگیرد.

یک روز بعد از انتشار نخستین خبرها از فعالیت مته سنگینی که با مجوز دستگاه های زیرمجموعه وزارت نیرو اجازه حفر چاه معوض در حریم نقش رستم را داده بودند، مصیب امیری - مدیرکل میراث فرهنگی استان فارس - به خبرنگاران بومی اعلام نمود که متأسفانه اداره امور منابع آب شهرستان مرودشت بدون هماهنگی با اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی آن شهرستان اقدام به حفر چاه در حریم درجه یک مجموعه تاریخی نقش رستم نموده بود که این اداره کل به محض اطلاع از این موضوع با هماهنگی فرمانداری شهرستان، از ادامه این فرایند جلوگیری کرد و دستگاه حفاری در این مکان جمع آوری و نسبت به پلمب چاه مذکور اقدام شد.

دستگاه صادرنماینده مجوز از میراث فرهنگی استعلام نمی گیرد

حمید فدایی - مدیر پایگاه میراث جهانی پارسه پاسارگاد - در گفت وگو با خبرنگاران نخست به این نکته اشاره می نماید که بعد از محوطه ای که عرصه نقش رستم را در برمی گیرد، زمین های کشاورزی اطراف حرائمِ درجه یک و دو این محوطه تاریخی را شامل می شوند و اظهار می نماید: قوانین میراث فرهنگی مخالفِ این زمین ها نیست اما رعایت شرایط میراثِ فرهنگی و رعایت مداخله ای که برای آثار زیر سطحی این مجموعه تاریخی نباید اتفاق بیفتد، خود بحثی مهم است که باید همواره آن را مدنظر قرار داد.

او با تاکید بر این که به صورت معمول کشاورزان از سال ها قبل در این محوطه کشاورزی می نموده اند، به وقوع خشکسالی در این محوطه از حدود یک دهه اخیر اشاره می نماید و می گوید: برای مدتِ کوتاهی در سال های گذشته صدور مجوزها را به میراث فرهنگی وگذار نموده بودند، اما بعد از مدتی بار دیگر صدور این نوع مجوزها به سازمان های متولی یعنی همان اداره آب برگردانده شد، اما متاسفانه آن ها برای صدور مجوزهایِ حفر چاه از میراث فرهنگی استعلام نمی کردند.

فدایی با اشاره به این که یگان حفاظت میراث فرهنگی همواره نسبت به فعالیت چاه های نزدیک به آثاری مانند تخت جمشید یا عرصه و حریم درجه یک نقش رستم سخت گیری داشته است، ادامه می دهد: معمولا چاه هایی که حفر می شدند با کسب مجوز از ارگان های دیگر فعالیت می کردند.

تملکِ زمین ها به دلیل کبود اعتبار در قطعات کوچک انجام می گردد

او اما درباره امکان تملک زمین های کشاورزی قرارگرفته در حریم نقش رستم، نخست به این نکته اشاره می نماید: یک کشاورز برای انجام فعالیت خود در اراضی کشاورزی به آب احتیاج دارد، اگر ما این اجازه را برای جابه جایی چاهِ آب ندهیم که نمی دهیم از یک سو کشاورز دیگر امکان انجام فعالیت در آن زمین را ندارد و به مرور آن زمین غیرقابل استفاده می گردد و از سوی دیگر میراث فرهنگی باید به مرور سراغ تملک این محوطه ها برود.

وی با بیان این که در این شرایط کشاورزان آمادگی تملک زمین هایشان از سوی میراث فرهنگی را دارند، به مسائل میراث فرهنگی برای تامین و جذب اعتبار مورد احتیاج با این هدف اشاره می نماید.

مدیر پایگاه میراث جهانی پارسه - پاسارگاد تامین اعتبارات لازم را احتیاجمند یک فرآیند می داند و تاکید می نماید: مساله آن جاست که زمین های احتیاجمند تملک کم نیستند، به همین دلیل برای تملک به اعتبارِ کلانی احتیاج داریم.

با این وجود، فدایی به اولویت گذاری ای که برای تملک این زمین ها اجرا شده است، اشاره می نماید و می گوید: بعد از آنالیز های مورد احتیاج، نخست بخش هایی در اولویت قرار می گیرند، اما اعتبار عمرانی که اختصاص داده می گردد، معمولا آن قدر نیست که تملک ها را پاسخگو باشد، به همین دلیل هر سال امکان تملک بخش کوچکی را داریم. اما متاسفانه به دلیل کمبود اعتبارها همین تملک کم نیز در یکی دو سال گذشته محقق نشده است، با این وجود کوشش می کنیم در اعتبارات سال جاری قدری به سمت تملک این زمین ها پیش برویم.

او با اشاره به وجود هکتارها و صدها هزار هکتار اراضی کشاورزی در این محوطه، تاکید می نماید: در این شرایط اولویت بندی ما روی مرزهای پرخطر است. به همین دلیل قطعات کوچک و مشکل دار را در اولویت گذاشته ایم و برنامه ریزی هر بخش را برای سال های مختلف برنامه ریزی نموده ایم و امیدواریم بتوانیم بخش هایی را که مسائل بیشتری دارند زودتر رفع کنیم.

باید الگوی کشت در نقش رستم و تخت جمشید تغییر کند

فرونشست ها از یک دهه گذشته وجود دارند

فدایی اما به مسائل پیش روی نقش رستم و تخت جمشید درباره فرونشست زمین در این محوطه ها اشاره می نماید و می گوید: مشکل فقط چند چاهی که مجوز فعالیت در محدوده تخت جمشید یا نقش رستم دارند، نیست. این یک مشکل عمده به عنوان زنگ خطری است که باید قدری روی بحث هایی مانند تغییر الگوی کشت در پهنه منطقه فکر کنیم. بحثی که فقط به حرائم میراث فرهنگی مربوط نیست، بلکه فراتر از آن است.

او با بیان این که زمین های برنج کاری و شالیکاری در مرودشت باعث شده تا حدود زیادی الگوی کشت تغییر کند و کشت های پرمصرف و پرآب داشته باشیم، اظهار می نماید: همین اتفاقات می تواند در مقیاس آن منطقه تاثیرگذار باشد، یعنی در کم شدن آب های زیرزمینی در این پهنه گسترده و حرائمِ تخت جمشید هر چند کوچک نقش دارد.

وی بر لزوم رفع شدن این مسائل در مرحله نخست اشاره و بیان می نماید: از یک سو در کنار چاه های دارای مجوز دیگر دستگاه ها، چند هزار چاه بدون مجوز با بحث ِ کشت با الگوی نامناسب وجود دارد که می توانند آب های زیرزمینی در منطقه را به شدت کاهش دهند و از سوی دیگر با توجه به بروز خشکسالیِ بیش از یک دهه گذشته تا کنون در این منطقه، هر چند بارش های یکی دو سال گذشته تا حدودی جبران منابع آب زیرزمینی را نموده است، اما هنوز فاصله زیادی با ایده آل ها داریم، چون برداشت ها از منابع بارشیِ ذخیره بیشتر است.

مدیر پایگاه پایگاه میراث جهانی پارسه - پاسارگاد با تاکید بر این که بحث فرونشست ها یک مساله چندوجهی است که باید با نگاهی جامع تر در مقیاسی گسترده تر آن را دید، اضافه می نماید: سیاست گذاری های این موضوع لزوما همگی بر عهده میراث فرهنگی نیست، این دستگاه متولی حفاظت از میراث فرهنگی است، اما در بحث های الگوی کشت باید موسسات، سازمان ها و دستگاه های دیگر نیز به یاری بیایند.

او با تاکید بر این که مسائلِ امروزِ نقش رستم و تخت جمشید متعلق به امروز نیست و از حدود یک دهه گذشته تا امروز را شامل می گردد، ادامه می دهد: این اتفاقات از همان دوره ای که خشکسالی ها و فرونشست ها شروع و عوارض آن در پاسارگاد، تخت جمشید و نقش رستم منعکس شد، ادامه دارد. البته رفع کردن این مسائل دغدغه استانداری بوده و شخصِ استاندار با پیگیری شرایط از مدیر کل میراث فرهنگی استان، برای سال ها این مساله را مطرح نموده و کارگروه هایی برای آنالیز آن تشکیل داده، اما هنوز به راهکارهای اصولی برای برداشتِ کمتر از منابع آب زیرزمینی نرسیده ایم.

پیگیری حقوقی برای حفرِ چاهی که مجوز میراث نداشت

فدایی با تاکید بر انجام پیگیری های مورد احتیاج برای باطل کردن مجوزِ اصلی حفر چاه از مبادی قانونی در این محوطه های تاریخی، بیان می نماید: پفراینده حقوقی برای این مساله باز شده و از سوی میراث فرهنگی نسبت به مجوز صادرشده شکایت می گردد.