شرایط قرمز با دورکاری اقلیت ها مهار می گردد؟ - مجله سیاران

به گزارش دنیای اقتصاد، دیروز (دوشنبه) چهارمین روز پیاپی بود که شاخص کیفیت هوا در محدوده ناسالم برای همه قرار داشت و شهروندان تهرانی در شرایط اضطرار به سر بردند؛ شرایطی که با توجه به عدم افت محسوس شاخص لحظه ای کیفیت هوا تا عصر دیروز، بعید به نظر می رسد متوقف گردد و به احتمال زیاد امروز هم شرایط، قرمز خواهد بود. پیش از این ایام نیز از پنجم تا هشتم دی ماه شاخص کیفیت هوا گویای حاکمیت شرایط نارنجی با شاخص 101 تا 150 بود که نشان دهنده ناسالم شدن هوا برای گروه های حساس است. به این ترتیب آلودگی هوای نیمه سرد سال در مرکز پس از پشت سر گذاشتن موج اولیه در آبان و موج ثانویه در نیمه دوم آذر ماه، اکنون به موج سوم رسیده است. اما در حالی که تهرانی ها در دست کم سه ماه پرآلوده اخیر در انتظار وضع مجوزهایی برای دفع شرایط اضطرار در شهر هستند، مسوولانی که باید در این شرایط علیه آلودگی تصمیم سازی نمایند، تنها یک وجه لازم اما غیرکافی را در تصمیمات خود لحاظ می نمایند و آن پیشگیری از قرارگیری گروه های آسیب پذیر در معرض هوای آلوده است.

در جریان آلودگی آبان و آذر و همین طور در روزهای نخست پرآلوده دی ماه، تصمیمات کمیته اضطرار آلودگی هوای استان تهران معطوف به برگزاری غیرحضوری کلاس های مدارس و دانشگاه ها بود و اقدامات دیگری مثل ممانعت از فروش مجوز روزانه طرح ترافیک و برگزاری طرح زوج و فرد از در منازل در دستور کار نهاده شد. در این بین تصمیم اصلی و تکرارشونده که همیشه اتخاذ می شد، تعطیلی کلاس های حضوری مدارس و دانشگا ه ها بود تا بچه ها و جوانان کمتر در هوای آزاد آلوده به غلظت بالای آلاینده های سمی هوا تنفس نمایند. اما برای اولین بار یکشنبه شب تصمیم دیگری نیز از همین جنس اتخاذ شد و آن دورکاری کارمندان بود. این تصمیم اما به علت سه ویژگی نتوانست کارآیی مطلوبی نشان دهد. از یکسو دورکاری فقط برای یک روز یعنی دوشنبه تجویز شد و به این ترتیب شکل کاملا مقطعی و کم اثر آن عملیاتی شد. از سوی دیگر این تصمیم به صورت شبانه اتخاذ و ابلاغ شد و اجرای آن با توجه به خاتمه وقت کاری اغلب دستگاه ها و نهادها عملا از همان زمان اتخاذ زیر سوال بود؛ چراکه قاعدتا زمان لازم برای معین کارمندان مشمول وجود نداشت. ویژگی نامطلوب دیگری که این تصمیم داشت، فقدان فراگیری بود؛ کمااینکه دورکاری فقط برای گروه های در معرض آسیب اتخاذ شد و این در حالی است که هوا در طول چهار ، پنج روز اخیر برای همه ناسالم است.

بر اساس اعلام معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار تهران که مسوولیت ریاست کمیته اضطرار را نیز به نیابت از نهاد متبوع خود در سطح استان دارد، بعضی از کارمندان تهرانی روز دوشنبه دورکار شدند. گروه اقلیتی که عابد ملکی به آنها اشاره و یادآوری کرد که برابر مصوبه کمیته اضطرار آلودگی هوا دیروز (دوشنبه) مشمول دورکاری شدند شامل زنان باردار، زنان کارمندی که فرزند دبستانی یا زیر شش سال دارند، تمام کارمندان بالای 50 سال، کارمندانی که بیماری های قلبی، ریوی و تنفسی دارند، بیماران دیابتی و رماتیسمی و سایر بیماران و بعلاوه افراد دارای فشار خون بالا و در نهایت کارمندان سرطانی بود. اما موضوع قابل تامل این است که انتظار می رود هدف سیاست ها و تصمیمات اتخاذ شده در روزهای پرآلوده، ضمن حفاظت از جان افراد در معرض خطر، کاستن از غلظت آلاینده ها نیز باشد. این در حالی است که با وجود آلودگی هوای تهران در 9 روز اخیر آن هم بدون وقفه و البته با توجه به تجربه موج قبلی آلودگی در نیمه دوم آذرماه که نشان داد برگزاری غیرحضوری کلاس ها نمی تواند به تخلیه انبار آلودگی در جو کمکی کند، همچنان جنس تصمیمات ضد آلودگی صرفا معطوف به کاهش خطر برای گروه های آسیب پذیر است و اقدام موثری با هدف مهار آلودگی هوا یا کاستن از غلظت بالای آلاینده ها صورت نمی گیرد.

کارشناسان معتقدند دورکاری اگر به صورت تمام عیار برای بیشترین جمعیت کارمندان اعمال گردد، ضمن اینکه از تنفس هوای آلوده برای گروه بیشتری از شهروندان پیشگیری می نماید، می تواند به تخلیه انبار آلودگی در لایه های پایینی جو بینجامد و به سریال جولان آلاینده ها در هوا خاتمه دهد. با این حال به نظر می رسد تصمیماتی که اتخاذ می گردد در عین گارانتی ماندگاری هوای سمی در مرکز دست کم تا زمان بارش های جوی، صرفا تجویزگر نحوه زندگی در شرایط ابربحران آلودگی هواست.

در واقع کمیته اضطرار متشکل از مسوولان دولتی و شهری در روزهای پرآلوده ای که در نیمسال دوم 1401 پشت سر گذاشته ایم، هنوز تصمیم ضدآلودگی موثری اتخاذ ننموده است. البته ممنوعیت فروش مجوز روزانه طرح ترافیک و اجرای طرح زوج و فرد از در منازل می تواند در خدمت کاهش ترددهای خودرویی و در نتیجه کاهش انتشار ریزذرات معلق (PM2/ 5) در هوا باشد و یک گام رو به جلو در مصوبات ضد آلودگی کمیته اضطرار محسوب می گردد؛ اما این اقدام تاثیر کافی را نخواهد داشت.

آنالیز دنیای اقتصاد نشان می دهد تقریبا در هیچ یک از روزهایی که این تصمیمات اجرا شده، شاخص کیفیت هوا بهبود محسوسی نداشته و در مقادیر بالا درجا زده یا حتی بعضا اوضاع بدتر از روز قبل در شاخص منعکس شده است. بعلاوه سهم سفرهای آموزشی از کل سفرهای مرکز در دی ماه که فصل برگزاری امتحانات ترم است، حتی به کمتر از 15 درصد می رسد و این تصمیم نیز کاهنده ترافیک یا به اصطلاح کاهنده غلظت بالای ذرات معلق نیست. این در حالی است که دورکاری کارمندان با توجه به اینکه سهم سفرهای شغلی از آمار سفرهای روزانه تهرانی ها بیش از 30 درصد است، می تواند ضمن تضمین سلامت گروه های پرخطر، زمینه خلاصی کل شهر از آلودگی را فراهم کند. وقتی ترددهای خودرویی به حداقل برسد، عملا انتشار آلودگی کاهش پیدا می نماید و به تدریج انباشت آلاینده ها فرصت تخلیه از هوا را پیدا می نماید؛ اما مادامی که حجم ترافیک تغییر کاهشی موثر نداشته باشد، هوا سمی باقی خواهد ماند. با این وصف می توان تصمیمات مقطعی و موردی برای دورکاری یک گروه اقلیت آن هم با اعلام در بدترین وقت ممکن یعنی ساعات شب را چراغ سبز به استمرار آلودگی تلقی کرد.

پیش تر یک مقام مسوول در وزارت بهداشت نیز به صراحت اعلام نموده بود تنفس در هوای آلوده این روزهای مرکز به مثابه کشیدن سه تا هفت نخ سیگار است. اما با وجود اینکه این تعبیر و نیز شرایط قرمز شاخص کیفیت هوا گویای حاکمیت شرایط نامطلوب برای همه است، اما کمیته اضطرار بعدازظهر دیروز دوباره تشکیل جلسه داد و همان تصمیمات قبلی مبنی بر غیرحضوری شدن کلاس های مدارس و دانشگاه ها، دورکاری گروه های اقلیتی از کارمندان و نیز تمدید اجرای طرح زوج و فرد از در منازل و ممنوعیت فروش مجوز روزانه طرح ترافیک را برای امروز (سه شنبه) تمدید کرد. این جلسه در حالی برگزار گردید که 26 ایستگاه از مجموع 36 ایستگاه آلودگی سنجی شهر تهران در شرایط قرمز و دو ایستگاه در شرایط بنفش (بسیار ناسالم با شاخص بیش از 200) بود.

بازگشت آلودگی گوگردی به تهران

اگرچه آلاینده اصلی هوای تهران در روزهای اخیر ذرات معلق عمدتا با منشأ خودرویی بوده است اما آنالیز شاخص کیفیت هوای شهر تهران به لحاظ آلاینده دی اکسید گوگرد (SO2) در بعضی ایستگاه های واقع در جنوب تهران طی روزهای اخیر نشان داد آلودگی گوگردی هم به تهران بازگشته است. به عنوان مثال در ایستگاه منطقه 17 غلظت این آلاینده گازی از ابتدای آذرماه تا به امروز تقریبا یکسره بالا بوده و به جز چند وقفه کوتاه یکی دو روزه، در بیشتر ایام سپری شده از یک ماه و نیم اخیر شاخص مربوطه بالای 80 بوده است. این عدد وقتی معنادار می گردد که روند بلندمدت شاخص SO2 آنالیز گردد. در تهران در شرایط عادی شاخص مربوط به آلاینده دی اکسید گوگرد همیشه زیر 30 یا در همین حول و حوش بوده و اندازه 80 برای یک ایستگاه نشان دهنده شرایط پرآلوده حاکم در آن نواحی به واسطه انتشار این آلاینده در آن محدوده است. اما این آلودگی ظاهرا در منطقه مذکور شدت گرفته است کمااینکه شاخص دی اکسید گوگرد دیروز در منطقه 17 با اندازه 160 واحد گزارش شد که دو برابر میانگین همیشگی است. بعلاوه آنالیز این شاخص در منطقه 20 نشان می دهد به جز چند روز نادر، تقریبا در اغلب روزهای یک ماه و نیم اخیر اندازه آن در ایستگاه مستقر در این منطقه بالای 50 بوده است.

منشأ اصلی انتشار دی اکسید گوگرد استفاده احتمالی از مازوت به جای گاز به وسیله بعضی صنایع و کارخانه های واقع در نیمه جنوبی یا حریم شهر تهران یا استفاده از گازوئیل غیراستاندارد به وسیله خودروهای سنگین یا بعضی صنایع است. هر یک از این دو با توجه به غلظت بالای گوگرد در ترکیبات خود می تواند به انتشار SO2 در هوا بینجامد.

بعلاوه آنالیز شاخص 24 ساعته دی اکسید گوگرد (SO2) در روز گذشته نشان داد این شاخص در تهران نیز اندازه قابل توجه 73 را ثبت نموده است. جالب اینکه افزایش یکباره شاخص SO2 در تهران طی روز گذشته در حالی اتفاق افتاده که در شهر کرج واقع در استان مجاور غربی تهران این شاخص از سه روز قبل افزایش پیدا نموده است. شاخص کیفیت هوای دی اکسید گوگرد در شهر کرج در روزهای دهم و یازدهم دی ماه به ترتیب 43 و 60 بوده و احتمالا روز دوشنبه نیز با مقادیر بیش از حدود همیشگی (زیر 30) گزارش خواهد شد. به این ترتیب سیاستگذار باید اقدام جدی برای شناسایی آلاینده ثانویه هوای تهران و بعضی دیگر از شهرها در روزهای اخیر را نیز در دستور کار فوری خود قرار دهد.