شجاعی جشوقانی: کرونا باعث شد فلسفه از رویکرد تک رشتهای فاصله بگیرد، تاکید اردبیلی بر اصالت دادن به فرهنگ در بررسی پاندمی - مجله سیاران

مالک شجاعی درباره درس هایی از کرونا برای فلسفه علوم انسانی گفت: مسائل کرونا بیشتر در حوزه فلسفه تکنولوژی بوده و بخش قابل اعتماد آن به فلسفه سیاست و فلسفه اخلاق اختصاص دارد. در این زمینه مقالات بسیار خوبی منتشر شده و بیشترین نقدها متوجه نقد اومانیسم و نقد اندیشه پیشرفت، نقد کارآمدی علوم فنی و تکنولوژیک و نقد محدودیت های دانش پزشکی است.

بحران های عالمگیر، طبیعی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی و اصناف بحران ها که وقتی انسان با آن روبرو می شود به عنوان آرمان های دوره روشنگری و مدرن مطرح شده است. بیشترین بحث ها را فوکو درباره قدرت دانش و مجازات و تنبیه و بحث هایی نیز در فلسفه پزشکی دارد.

وی با اشاره به این که بحران ها در چه سطوحی با فلسفه مطرح می شوند و فلسفه در چه سطوحی با آن ها دست به گریبان می شود، توضیح داد: حال سوال این است که فلسفه چقدر می تواند در ساحت فرهنگ کمک کند زیرا بحران ها باید برای انسان ها معنا داشته باشد و باید در منظومه فکری حیات و عمل خود بتوانند آن را معنا کنند. تاثیر کرونا در فلسفه به معنی رویکرد به آن است. کرونا باعث می شود فلسفه از آن رویکرد تک رشته ای فاصله بگیرد و به استقبال مباحث چند رشته ای برود. آمدن کرونا باعث شد که یک مساله به مساله ها اضافه شود و نمی توان گفت که کرونا فلسفه را به قبل از کرونا و بعد از آن تقسیم کرده است.

وی اضافه کرد: اخلاق کرونا و فلسفه سیاست کرونا یکی از مباحث جدی است. ما باید بدانیم چقدر فلسفه مان وارد این مباحث شده است. آنچه تحت عنوان فلسفه علوم اجتماعی مطرح می شود از قرن نوزدهم به شکل جدی وارد این مباحث شده است. کرونا یک علامت سوال بزرگ بود در مقابل سرمایه داری و فلسفه متناسب با سرمایه داری. تامل درباب این سرمایه به عنوان جوهر و روح جهانی جدید بحثی است که از مارکس آغاز می شود و در حوزه منتقدان فلسفه نئولیبرال مطرح می شود. عمده بحث هایی که در زمینه علوم انسانی مطرح می شود از قضا به پارادایم انتقادی مربوط می شود و نیچه نیز یکی از آن هاست که به این رسالت پایبند است.

شجاعی جشوقانی ادامه داد: عمده این مباحث در حوزه فلسفه علوم اجتماعی است که عنوان می شود. بیشتر فلسفه علوم اجتماعی دغدغه این بحران ها را دارد، مانند بحران جامعه سرمایه داری و این سنت که بعد از جنگ جهانی اول مطرح شد. به نظر می رسد که جای این سنت در فلسفه خالی است. بحران عقل گرایی امروزه با علم جدید و علم پزشکی اعتماد به نفس عجیبی دارد و با دستاوردهای پزشکی هر بحران و مساله را می توان پیشگیری و همه مسائل انسانی را حل کرد. بحث فلسفه تاریخ نیز بسیار مهم است و در حوزه تعامل فلسفه با امر اجتماعی می توانند راهگشایی کنند.

وی گفت: یکی از برکات و فرصت های کرونا بحران ها و محدویت ها برای فلسفه است. ما در آستانه قرن پانزدهم شمسی هستیم و بیش از صد سال از ورود فلسفه جدید به ایران می گذرد، اگر دارالمعلمین را در سال 1297 مبنا قرار دهیم و بعد از این صد سال ببینیم که فلسفه با ما و مسائل جدید چه کرده است. به لحاظ تاریخی چون علوم انسانی از علوم طبیعی خود را شکل داده اند پارادیم نخست در حوزه فلسفه علوم انسانی پارادایم پوزیتیویستی است. تعبیر فیزیک اجتماعی را آگوست کنت به کار می برد که جامعه و تاریخ را بشناسیم و قوانین آن را مانند قوانین طبیعت استخراج کنیم و به کار بگیریم. پارادایم دوم که در واکنش به پوزیتیویستی شکل می گیرد پارادایم هرمنوتیکی است.

محمدمهدی اردبیلی سخنران بعدی این وبینار نیز درباره کرونا به مثابه یک مسئله فرهنگی سخن گفت و اضافه کرد: با این عنوان باید بازگشت و بازاندیشی به خود عنوان کنیم. وقتی از مساله فرهنگی حرف می زنیم منظورم اولویت بندی های ماست و من با فیلتر خود به این مساله نگاه می کنم. این که جامعه شناس درباره کرونا به چه می اندیشد، یک اقتصاددان به مساله کرونا از دید اقتصادی نگاه می کند و یک فعال سیاسی مساله ناکارآمدی دولت را مد نظر دارد. از جایگاه دینی نیز یک دیندار بر این باور است که خداوند با مساله کرونا از انسان ها انتقام می گیرد.

وی اضافه کرد: باید اصالت را به فرهنگ ببخشیم و اگر اصالت با فرهنگ همراه باشد چطور می توانیم به کرونا بیندیشیم. اگر کرونا را یک مساله ذاتا فرهنگی بدانیم باید فرهنگ را اساس قرار دهیم و اقتصاد و سیاست و... را تبعات آن ببینیم. من نباید در زمینه کرونا نگران جان انسان ها و سیاست باشم بلکه باید به مساله فرهنگی در کرونا بپردازم. اقتصاد و دین و بهداشت سویه های این فرهنگ هستند و فرهنگ خود شبکه نیروهاست.

این پژوهشگر اضافه کرد: تحلیل فرهنگ بسیار مهم است و قانون تحلیل این نیروها و قانون حاکم بر این مسائل را باید بتوانیم تحلیل کنیم. هویت کرونا جهانی شده و پژوهشگر فرهنگ از کرونا سخن می گوید. این مساله خود شرایط فرهنگی است که تبعات پیچیده سیاسی و اجتماعی را دربردارد. کرونا یک شرایط فرهنگی جهانی را ایجاد کرده است و پس از سرانجام جنگ سرد و شکل جهانی شدن آن سه دهه است که آغاز شده و کرونا برملاکننده آن است.

وی اضافه کرد: تاریخ عناصر برسازنده کرونا امروز بر ما هویدا می شود و مراحل تاریخی آن تازه بر ما برملا شده است. کرونا ماهیت جهانی که دارد محصول سه دهه تغییر در حوزه های فرهنگی است، نظام اقتصادی، مساله پیشرفت و انحطاط سیاسی و ایجاد دوگانه افراط گرایی و دموکراسی بحث بسیار مفصلی است. دوران کرونا تازه برملا شده اما سه دهه است که بوده است.

اردبیلی به اسطوره در فرهنگ نیز اشاره کرد و گفت: وقتی در بحث فرهنگ از اسطوره یاد می شود آن چیزی است که همه آن را باور دارند. مانند لیبرالیسم اقتصادی و سیاسی که به شکل نمادین در چین آغاز می شود و به سرانجام می رسد اما در سطح جهان گسترش پیدا می کند. این یعنی آینده چینی شدن جهان. این اسطوره ها هستند و به بهانه ای بیماری می آید و به پژوهشگران علوم انسانی هشدار می دهد که باید کرونا را به مثابه مسائل فرهنگی ببینیم. کرونا محصول شرایطی است که در سه دهه اخیر حاکم شده و ما را بیش از پیش ضعیف می کند.

در سرانجام نشست زهره معماری با طرح پرسشی بیان نمود که در کشور چین سابقه طولانی زمینه نهیلیسم بیشتر فراهم است و استعداد منفی در این حکومت ها وجود دارد. آیا وقت آن نرسیده که جامعه جهانی در برابر آن ها قد علم کند و کار فرهنگی انجام دهد؟ اردبیلی در پاسخ گفت: این نبرد را سیاسی نمی بینم و چین جدا از اروپا نیست. چین بخشی از نظام سرمایه داری است و بخش فرهنگی نیز در این است که آرمان گرایی شکست خورده و آیتم سازی افراطی شده است و می توان این را در اسطوره های ایرانی بسط داد. تمام نیروها خرج می شود و تکنولوژی پشت آن است. کرونا خودش را با ترس از مرگ افراطی نشان می دهد و ما حتی نمی دانیم زندگی چیست که از مرگ می ترسیم. ما در تمام حوزه ها نیازمند یک انقلاب هستیم و در این مساله نیز نیاز تغییر پارادایم احساس می شود.