تپه گونسپان یا پاتپه، از بلندترین تپه های باستانی ایران - مجله سیاران

این تپه به دوره های مختلف از جمله دوره مادها تعلق دارد و از یادگارهای از عصر آهن تا دوران قاجاریه است که در معرض نابودی قرار گرفته است. با احداث سد مخزنی کلان ملایر، در حدود 20 محوطه و تپه کوچک و بزرگ در معرض نابودی قرار گرفتند. تپه گونسپان یکی از آنها است که به علت آبگیری و ذخیره آب های بارانی، حدود 20 متر آن در زیر آب قرار گرفته است.

دوران پیش از تاریخ

تپه گونسپان دارای لایه هایی از عصر مفرغ به ضخامت 5 تا 8 متر است که معرف فرهنگی خاصی بنام فرهنگ یانیق است (این فرهنگ نام خود را از تپه ای در آذربایجان که به همین نام مشهور است گرفته و ضخامت این دوره تاریخی درتپه یانیق حدود یک متر است).

دوران ماد

در این تپه آثاری از دوران مادها وجود دارد. در این تپه بقایای ساختار بزرگ خشتی از دوره ماد وجود دارد. ارتفاع بعضی از دیوارها تا ارتفاع حدود 5 متر نشان دهنده اهمیت و ارزش این بنا در دوره ماد بوده است. کاوشگران در زیر لایه های اشکانی پیروز به شناسایی بافت معماری منسجم خشتی شدند که در تمام تپه گسترده است و به عصر آهن 3 (دوره ماد و شاید اوایل هخامنشیان) تعلق دارد.

دوران اشکانی

در این تپه یک دژ بزرگ با معماری لاشه سنگ از دورهٔ اشکانی که باروی ستبر خشتی در گرداگرد آن است، یافت شده است. معماری بسیار مستحکم، دیوارهای سنگی و باروی سترگ خشتی به همراه فراوانی سفال های نوع جلینگی (کلینکی) نشان از رونق دژ در روزگار آبادی می داد یک دیوار قطور به قطر 3 متر با ملات گل و خشت های چینه ای 43 در 43 با ضخامت 10 سانت و بعلاوه خشت های چینه ای 37 در 37 با همان ضخامت کشف شده است که نشان از استحکام این دژ در دوره اشکانی دارد.

دوران زندیه

محل تولد کریمخان زند در قلعه روستای پری در حدود 20 کیلومتری این تپه می باشد؛ و در این تپه آثاری نیز از دوران زندیه یافت شده است. باستان شناسان در پاتپه به یک سیستم زه کشی دست یافتند که با کانال کشی و ایجاد تنبوشه استفاده می شده است کانالی که آب به آن سرازیر می شده، آجرچینی شده و کف آن نیز با نوعی ملات آهک و ماسه برای انسجام پوشش داده شده بود و معماران آن پس از ایجاد کانال های انتقال آب های هرز، آغاز به ساخت اتاق های قلعه کردند.

به نظر می رسد این سیستم راهی برای خروج آب های اضافی از سطح قلعه بوده و آب اضافی را از روی پشت بام ها عبور می داده است تا با عبور از تنبوشه به کانالی که در قسمت شرقی پاتپه قرار گرفته است، سرازیر شود آثار این سیستم را که با گذشتن از روی پشت بام ها با تنبوشه تا سطح زمین ادامه می یابد، تا جلوی قلعه به دست آورده اند.