برده داری مدرن در ایران؟! - مجله سیاران

به گزارش خبرنگاران، از آن سو، بر اساس داده های گردآوری شده در شاخص برده داری دنیای (Global Slavery Index) همین حالا حدود 10 هزار نفر در فضای کارشان در بریتانیا به بردگی گرفته شده اند. به این ترتیب، ظاهراً ماجرای برده داری مدرن را باید جدی گرفت.

برده داری از کجا آغاز شد؟

برده داری (چه در گذشته و چه امروز) زمانی رخ می داد و می دهد که هزینه به کارگیری و استخدام نیروی کار، از هزینه به کار بستن خشونت و به زور واداشتنِ افراد به کار بیشتر باشد. اگر شما کسب و کاری داشته باشید و برای پیشبرد کسب و کارتان نیازمند استخدام نیروی کار باشید، باید آگهی جذب نیرو بدهید.

علاوه بر این، شما باید هزینه جذب نیروی کار (اعم از هزینه های مربوط به مصاحبه های شغلی، هزینه بیمه کارمندان و هم هزینه های جانبی مانند آب، برق و غیره) را هم پرداخت کنید. مهم تر از همه این ها، شما باید نیروی کار استخدام شده را با رقم حقوقی که قاعدتاً توافقی است، راضی نگه دارید.

به غیر از این، بر اساس قوانین کار در بیشتر کشور های دنیا، شما برای نیروی کارتان این حق را قائل می شوید که هر زمان اراده کرد، با رعایت قوانین مورد توافق در قرارداد کاری، محل کار را ترک کند و به استخدام شرکت دیگری در بیاید.

اما حالا تصور کنید شرایطی وجود دارد که می توانید با دور زدن همه این مسائل، نیروی کار را در حالتی نزدیک به حالت مجانی به دست بیاورید. مجانی تمام شدن نیروی کار همان موضوعی بود که به برده داران اروپایی و آمریکایی (و پیش از آن ها در آسیا) تا میانه قرن بیستم انگیزه می داد تا رنگین پوستان را (عمدتاً از قاره آفریقا)، در ابعادی باورنکردنی برای کار به کشور های مقصد منتقل نمایند.

با این همه، همین حالا و در قرن بیست و یکم و در قالب برده داری مدرن، عوامل و شرایطی وجود دارد که به گروهی از کارفرمایان اجازه می دهد نیروی کار را به شکلی مجانی یا نزدیک به مجانی به کار وادار نمایند. اما ماهیت این عوامل و شرایط چیست؟

خشونتی که امروزی شده است

خشونت عریان و توانایی اعمال خشونت عریان یکی از همان عواملی بودند که به برده دارانِ پیش از قرن بیستم توانایی به بندکشیدن آفریقایی تبار ها را می دادند. وقتی برده دار با ارتش و تفنگ به سراغ شما می آید و شما چیزی به جز تیر و کمان ندارید، برای حفظ جان تان حاضر به کار مجانی برای برده دار می شوید.

ولی این شکل از اعمال خشونت در دنیا امروز بیش از حد ساده انگارانه به نظر می رسد. اعمال خشونت در دنیا امروز شکل دیگری پیدا نموده و این همان فرآیندی است که به برده داری مدرن اجازه بروز و ظهور می دهد.

اگر شما یک آفریقایی در کنگو یا سیرالئون باشید، هر لحظه ممکن است به وسیله افراد شبه م سلحی که قانون نمی تواند جلوی شان را بگیرد دزدیده شوید و به کار اجباری گمارده شوید. گری هاوگن (Gary Haugen)، فعال حقوق بشر، در کتابی به نام اثر لوکاست (The Locust Effect) این ایده را مطرح می نماید که خاتمه دادن به فقر، مستلزم خاتمه دادن به توانایی اعمال خشونت از سوی فرادستان است.

هاوگن در یک سخنرانی این مثال را مطرح نموده بود: روزی زنی آمریکایی با پلیس محلی یک شهر بسیار کوچک در آمریکا تماس گرفت و گفت مرد همسایه میخواهد به زور وارد خانه اش گردد. اداره پلیس، اما به علت قطع بودجه در روز های آخر هفته تعطیل بود و پلیس به او گفت که متاسفانه نمی تواند کاری بکند. در نهایت، مرد همسایه به زور وارد خانه زن شد و به او تجاوز کرد. به همین راحتی و در قلب آمریکا.

استدلال هاوگن این است که اگر در قلب آمریکا کسی می تواند به همین راحتی قانون شکنی کند و به علت نبود حمایت های قانونی به همین سادگی خشونتی بی مقدار عریان اعمال کند، چه اتفاقاتی ممکن است در کشور های آفریقایی رخ بدهد؟

بدهی، برده داری را کلید زد

متفکر دیگری که شاید عقایدش در شرح ساز و کار برده داری مدرن به کار بیاید، انسان شناس بریتانیایی، دیوید گریبر (David Graeber) است. گریبر در کتاب بدهی: 5 هزار سال نخست (Debt: The First 5000 Years) می گوید مفهوم بدهی یا به بیانی ساده تر گروکشی، نقشی بی بدیل در پیشبرد تاریخ داشته است.

به گفته گریبر، نخستین نوشته های بشری در تاریخچه پیدایش خط و نوشتار، برای ثبت و ضبط بدهی ها پدید آمده بودند. مثلا، از هخامنشی ها الواح گلی زیادی بر جا مانده که بدهی اشخاص به خزانه حکومتی بر روی آن ها به ثبت رسیده است.

گریبر می گوید بدهی ضعیف به قوی، ابزاری بوده برای اعمال خشونت قوی علیه ضعیف، در تمام طول تاریخ و در تمام جغرافیای دنیای. اگر شما به پادشاه هندوستان بدهکار می بودید، او از نظر عرفی مجاز بود با اسلحه بالای سر شما بیاید تا بدهی اش را نقد کند و اگر شما نمی توانستید بدهی (یا مالیات یا خراج) را پرداخت کنید، او می توانست شما را مجازات کند. این یعنی گروکشی.

با این همه، از نظر گریبرِ انسان شناس و چپ گرا، نقش نهاد هایی همانند صندوق بین المللی پول و بانک دنیای هم دقیقا شبیه همان تسلیحات پادشاه هندوستان است: اگر وام می خواهید، باید سیاست هایی را که این نهاد ها درست می پندارند در کشورتان اجرایی کنید.

اما این ها چه ربطی به برده داری مدرن دارند؟ گریبر دقیقا اشاره می نماید که بسیاری از اشکال برده داری در واقع از بدهی های انباشت شده در طول نسل ها پدید آمده اند. به عنوان مثال، پادشاهانی که شورش اتباع خود را سرکوبی می کردند، بازماندگان را به کار اجباری به عنوان تنبیه وا می داشتند.

مهاجرت، گروکشی و برده داری مدرن

با این همه، این مثالی متعلق به تاریخ نیست و همین حالا هم این اتفاق می افتد. بر اساس گزارش هایی که در خصوص برده داری مدرن منتشر می شوند، مهاجرت و حواشی مربوط به آن، یکی از اصلی ترین زمینه های شکل گیری برده داری در دوران مدرن هستند.

مهاجرانی که قصد دارند به هر شکل ممکن در کشور مقصد بمانند، حاضرند به شرایط کار سیاه، کار با دستمزد کم و در حالت کلی کار با شرایط غیر انسانی تن بدهند. اخراج مهاجران (دیپورت) هم یکی از ابزار های فشار به نیروی کار خارجی برای تن دادن به شرایط غیرانسانی در فضای کار است. به این ترتیب، اگر از واژگان گریبر (که بالاتر به او اشاره شد) بهره بگیریم، کشور مقصد به علت شرایط نامساعد نیروی کار خارجی، از آن ها گروکشی می نماید.

با این همه، برده داری مدرن در واقع می تواند در هر جایی رخ بدهد. وقتی دستمزد نیروی کار تنها به مقدار ای است که تنها به او اجازه می دهد از خانه تا محل کار جا به جا گردد و در نهایت تنها اجاره خانه اش را بپردازد، آیا نمی گردد از چیزی دست کم شبیه به برده داری سخن گفت؟

ناصر چمنی، رئیس سابق کانون عالی انجمن های صنفی کارگران، همین هفته پیش در مصاحبه با خبرنگاران درباره افزایش دستمزد کارگران برای برگرداندن قدرت پس انداز به آن ها گفت: دستمزد کارگر حداقل باید برابر با خط فقر اعلامی مرکز پژوهش های مجلس باشد که در حال حاضر از 10 میلیون تومان هم بیش تراست، اما دستمزد کارگر با همه مزایا، 4 میلیون و 200 هزار تومان است و چند میلیون پایین تر از خط فقر است.

رئیس سابق کانون عالی انجمن های صنفی کارگران ادامه داد: اختلاف 6 یا 7 میلیون تومانی که دستمزد کارگر با خط فقر دارد را به هیچ عنوان نمی توان یک باره افزایش داد و باید برنامه ریزی دقیقی برای این کار صورت گیرد.

فرامرز توفیقی، رئیس کمیته دستمزد شورای عالی کار هم درباره مقدار پوشش هزینه های کارگران با دستمزد کنونی گفت: اگر یک کارگر تمام مولفه های دستمزدی خود را از قبیل بن خوار و بار، پایه سنوات، حق اولاد و حق مسکن را دریافت کند، باز هم تنها 36 درصد هزینه های خانوار کارگری پوشش داده می گردد.