اَبدال بیگ؛ صوفی عصر صفوی - مجله سیاران

گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری خبرنگاران- بارها شنیده ایم که گذشته چراغ راه آینده است. این چراغ روشنگر مسیری است که به ساختن بنای تمدن ایرانی اسلامی می انجامد. چراغی که انوار روشنگرش حاصل کوشش صدها حکیم، هنرمند و فیلسوف مسلمان است که از قرن ها پیش خشت به خشت این بنای سترگ را روی هم گذاشته اند.

با شما مخاطب گرامی قراری گذاشته ایم تا هر روز به بهانه عددی که تقویم برای تاریخ آن روز به ما نشان می دهد، به زندگی یکی از مشاهیر و بزرگان تاریخ کهن ایران و اسلام مختصر اشاره ای کنیم تا بتوانیم پس از یک سال، با این انوار روشنگر چراغ تمدن و فرهنگ آشنا شویم. به این منظور هر روز صبح، بخشی از تاریخ کهن خود و افتخارات آن را مرور خواهیم کرد.

برای خوشه چینی از این خرمن دانش و فرهنگ، جلد اول کتاب تقویم تاریخ فرهنگ و تمدن اسلام و ایران تألیف دکتر علی اکبر ولایتی که به سال 1392 در انتشارات امیرکبیر به زیور طبع آراسته شده، بهره برده ایم.

ابدال بیگ از صوفیان و یاران سلطان حیدر و سلطان علی صفوی در قرن دهم هجری است.

نام او در منابع دوره صفویه به صورت های ابدال بیگ، ابدال علی بیگ، ابدال بیگ قورچی باشی، ابدال بیگ دده، دده بیگ طالش و دده بیگ قورچی باشی آمده است. البته مشخص نیست که ابدال بیگ و دده بیگ یکی باشند. در بعضی منابع گاهی این دو نام را برای یک فرد و گاهی مستقل از هم دانسته اند. در تاریخ جهانگشای خاقان صریحاً این دو را یکی دانسته اند.

از تاریخ تولد و زندگی او اطلاعی در دست نیست. نخستین بار از او در جنگ سلطان علی (پسر سلطان حیدر و برادر شاه اسماعیل) مرشد صفویان (مقتول 898ق/1493م) با سلطان فرخ شیروان شاه و بایسنقر میرزا یاد شده است. در این جنگ ابدال بیگ فرماندهی جناح چپ سلطان علی را برعهده داشت. پس از مرگ سلطان علی، ابدال بیگ به خدمت شاه اسماعیل درآمد و در جنگ های متعددی به او یاری کرد. وی مدتی حکومت شهرهای قزوین، ری، ساوجبلاغ و خوار را بر عهده داشت و در 916ق عهده دار حکومت مرو شد؛ اما چون از ازبکان باخت و مرو را رها کرد، شاه اسماعیل از او خشمگین شد و او را تنبیه و از همه مناصبش عزل کرد.

در جنگ دیگری که با ازبکان درگرفته بود ابدال بیگ نتوانست مقاومت کند و از مهلکه گریخت. امیر نجم ثانی در این جنگ کشته شد و شاه اسماعیل خود برای جنگ به سوی خراسان حرکت کرد. ابدال بیگ که از ترس شکست فرار نموده بود به اردوی شاه اسماعیل رسید. شاه از این حرکت او خشمگین شد و برای عبرت دیگران فرمان داد او را لباس زنانه بپوشانند و بر خری سوار نمایند و گرداگرد لشکر بگردانند؛ اما چندی بعد از تقصیر او گذشت و به پاس خدمات گذشته او، دستور داد که به اردبیل بازگردد و در آنجا مانند افراد معمولی زندگی کند. از این دوره به بعد، از زندگی او اطلاعی در دست نداریم.

تاریخ وفات او به دقت در منابع نیامده اما بنا بر شواهد احتمالا پس از 917ق درگذشته است.

4104/